ಹಿಂದು ಧಾರ್ಮಿಕ ಪರಂಪರೆಯಲ್ಲಿ ಧನುರ್ಮಾಸವು ಕೇವಲ ಕಾಲಗಣನೆಯ ಒಂದು ವಿಭಾಗವಲ್ಲ; ಅದು ಮಾನವನ ಅಂತರಂಗವನ್ನು ಶುದ್ಧಗೊಳಿಸಿ, ಜೀವನಕ್ಕೆ ದೈವಿಕ ದಿಕ್ಕು ನೀಡುವ ಪವಿತ್ರ ಸಾಧನಾ ಕಾಲವಾಗಿದೆ. ಸೂರ್ಯನು ಧನು ರಾಶಿಯಲ್ಲಿ ಸಂಚರಿಸುವ ಈ ಅವಧಿ ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಮಾರ್ಗಶಿರ ಮಾಸದ ಮಧ್ಯದಿಂದ ಪೌಷ ಮಾಸದ ಮಧ್ಯವರೆಗೆ ವಿಸ್ತರಿಸಿದೆ. ಶಾಸ್ತ್ರಗಳಲ್ಲಿ ಈ ಕಾಲವನ್ನು “ದೇವತೆಗಳ ಪ್ರಾತಃಕಾಲ”ವೆಂದು ವರ್ಣಿಸಿರುವುದು ಧನುರ್ಮಾಸದ ಮಹತ್ವವನ್ನು ಸ್ಪಷ್ಟಪಡಿಸುತ್ತದೆ.
ಧನುರ್ಮಾಸದಲ್ಲಿ ಭಗವಾನ್ ವಿಷ್ಣುವಿನ ಆರಾಧನೆಗೆ ವಿಶೇಷ ಸ್ಥಾನವಿದೆ. ಸೃಷ್ಟಿ, ಸ್ಥಿತಿ ಮತ್ತು ಲಯಗಳಿಗೆ ಕಾರಣನಾದ ನಾರಾಯಣನ ಸ್ಮರಣೆ ಈ ಮಾಸದಲ್ಲಿ ಅಪಾರ ಫಲ ನೀಡುತ್ತದೆ ಎಂದು ನಂಬಲಾಗಿದೆ. ಬೆಳಗಿನ ಜಾವ ಬ್ರಾಹ್ಮೀ ಮುಹೂರ್ತದಲ್ಲಿ ಎದ್ದು ಶುದ್ದ ದೇಹ-ಮನಸ್ಸಿನಿಂದ ಮಾಡುವ ಪೂಜೆ, ಜಪ ಮತ್ತು ಧ್ಯಾನಗಳು ಮನಸ್ಸಿನ ಅಶಾಂತಿಯನ್ನು ನಿವಾರಿಸಿ ಆತ್ಮಕ್ಕೆ ಶಾಂತಿಯನ್ನು ನೀಡುತ್ತವೆ. ಈ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ವಿಷ್ಣು ಸಹಸ್ರನಾಮ, ಶ್ರೀಮದ್ಭಾಗವತ ಪಠಣ ಮತ್ತು ನಾರಾಯಣ ಸ್ಮರಣೆಗಳು ಭಕ್ತಿಯ ಆಳವನ್ನು ಹೆಚ್ಚಿಸುತ್ತವೆ.
ಧನುರ್ಮಾಸದ ಇನ್ನೊಂದು ಪ್ರಮುಖ ಲಕ್ಷಣವೆಂದರೆ ವ್ರತ ಮತ್ತು ನಿಯಮಗಳ ಪಾಲನೆ. ಸಾತ್ವಿಕ ಆಹಾರ, ಇಂದ್ರಿಯ ನಿಯಂತ್ರಣ, ಸರಳ ಜೀವನ ಶೈಲಿ ಮತ್ತು ನಿತ್ಯಸ್ಮರಣೆಗಳು ಮಾನವನಲ್ಲಿ ಆತ್ಮನಿಗ್ರಹ ಮತ್ತು ಶಿಸ್ತುಗಳನ್ನು ಬೆಳೆಸುತ್ತವೆ. ಭೌತಿಕ ಆಸೆಗಳಿಂದ ಸ್ವಲ್ಪ ದೂರ ಸರಿದು, ಆಮ್ಮೋನ್ನತಿಗೆ ಮನಸ್ಸನ್ನು ಕೇಂದ್ರೀಕರಿಸುವುದು ಈ ಮಾಸದ ಅಂತರಂಗಾರ್ಥವಾಗಿದೆ. ವ್ರತವು ದೇಹದ ಕಷ್ಟಕ್ಕಾಗಿ ಅಲ್ಲ, ಮನಸ್ಸಿನ ಶುದ್ದಿಗಾಗಿ ಎಂಬ ತತ್ವ ಧನುರ್ಮಾಸದ ಮೂಲಕ ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗುತ್ತದೆ.
ಧಾರ್ಮಿಕ ಆಚರಣೆಗಳ ದೃಷ್ಟಿಯಿಂದ ಧನುರ್ಮಾಸವನ್ನು ಶುಭಕಾರ್ಯಗಳಿಗೆ ವಿರಾಮದ ಕಾಲವೆಂದು ಪರಿಗಣಿಸಲಾಗಿದೆ. ವಿವಾಹ, ಗೃಹಪ್ರವೇಶ ಮುಂತಾದ ಲೌಕಿಕ ಮಂಗಳ ಕಾರ್ಯಗಳನ್ನು ಬದಿಗಿಟ್ಟು, ಈ ಅವಧಿಯನ್ನು ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ಭಗವಂತನ ಸ್ಮರಣೆ ಮತ್ತು ಆರಾಧನೆಗೆ ಮೀಸಲಿಡಬೇಕೆಂಬ ಸಂದೇಶ ಇದರಲ್ಲಿ ಅಡಗಿದೆ. ಇದರಿಂದ ಮಾನವನಿಗೆ ಭೌತಿಕ ಸುಖಕ್ಕಿಂತ ಆತ್ಮಸಂತೋಷವೇ ಶಾಶ್ವತವೆಂಬ ಬೋಧನೆ ದೊರೆಯುತ್ತದೆ.
ಧನುರ್ಮಾಸದಲ್ಲಿ ದಾನಧರ್ಮಕ್ಕೆ ಅಪಾರ ಮಹತ್ವವಿದೆ. ಅನ್ನದಾನ, ವಸ್ತ್ರದಾನ, ವಿದ್ಯಾದಾನ ಮತ್ತು ದುರ್ಬಲರ ಸೇವೆಯ ಮೂಲಕ ಮಾನವನಲ್ಲಿ ಕರುಣೆ ಮತ್ತು ಮಾನವೀಯತೆ ವೃದ್ಧಿಯಾಗುತ್ತದೆ. “ಪರೋಪಕಾರವೇ ಪರಮಧರ್ಮ” ಎಂಬ ಜೀವನ ಮೌಲ್ಯವನ್ನು ಧನುರ್ಮಾಸವು ನಮ್ಮ ಮುಂದೆ ಸ್ಥಾಪಿಸುತ್ತದೆ. ಇಂತಹ ದಾನ ಕಾರ್ಯಗಳು ಕೇವಲ ಪುಣ್ಯಸಂಚಯವನ್ನಷ್ಟೇ ಅಲ್ಲ, ಸಮಾಜದಲ್ಲಿ ಸಮತೋಲನ ಮತ್ತು ಸೌಹಾರ್ದತೆಯನ್ನು ಸಹ ನಿರ್ಮಿಸುತ್ತವೆ.
ವೈಷ್ಣವ ಪರಂಪರೆಯಲ್ಲಿ ಧನುರ್ಮಾಸವು ತಿರುಪ್ಪಾವೈ ಮಾಸವೆಂದೇ ಪ್ರಸಿದ್ಧವಾಗಿದೆ. ಅಂಡಾಳ್ ದೇವಿಯ ತಿರುಪ್ಪಾವೈ ಪಾಶುರಗಳು ಶುದ್ಧ ಭಕ್ತಿ, ಸಂಪೂರ್ಣ ಶರಣಾಗತಿ ಮತ್ತು ಪರಮಾತ್ಮನೊಂದಿಗೆ ಏಕತ್ವದ ಭಾವವನ್ನು ವ್ಯಕ್ತಪಡಿಸುತ್ತವೆ. ಈ ಪಠಣಗಳು ಭಕ್ತರ ಮನಸ್ಸಿನಲ್ಲಿ ದೈವಿಕ ಅನುಭವವನ್ನು ಜಾಗೃತಗೊಳಿಸಿ, ಧನುರ್ಮಾಸದ ಪಾವಿತ್ರ್ಯವನ್ನು ಇನ್ನಷ್ಟು ಗಾಢಗೊಳಿಸುತ್ತವೆ.
ಧನುರ್ಮಾಸವು ಹೊರಗಿನ ಆಚರಣೆಗಳಿಗಿಂತ ಒಳಗಿನ ಪರಿವರ್ತನೆಗೆ ಹೆಚ್ಚು ಮಹತ್ವ ನೀಡುವ ಪವಿತ್ರ ಕಾಲವಾಗಿದೆ. ಭಕ್ತಿ, ನಿಯಮ, ದಾನ ಮತ್ತು ಆತ್ಮಪರಿಶೀಲನೆಯ ಮೂಲಕ ಮಾನವನನ್ನು ಉನ್ನತ ಜೀವನ ಮೌಲ್ಯಗಳ ಕಡೆಗೆ ಕರೆದೊಯ್ಯುವ ಶಕ್ತಿಯು ಈ ಮಾಸದಲ್ಲಿದೆ. ಧನುರ್ಮಾಸವು ಪ್ರತಿಯೊಬ್ಬರ ಜೀವನದಲ್ಲಿ ಆತ್ಮೋನ್ನತಿಯ ದೀಪವನ್ನು ಬೆಳಗಿಸುವ ದೈವಿಕ ಅವಕಾಶವೆಂದರೆ ಅತಿಶಯೋಕ್ತಿಯಲ್ಲ.
ಡಾ. ವಿದ್ಯಾಸರಸ್ವತಿ ಕನ್ನಡ ಉಪನ್ಯಾಸಕರು ಸರ್ಕಾರಿ ಪ್ರಥಮ ದರ್ಜೆ ಕಾಲೇಜು ಆಯನೂರು